Pandemia COVID-19, konflikt na Ukrainie, istotny wzrost poziomu inflacji stały się głównymi przyczynami obserwowanego spowolnienia gospodarczego. Dalszą i nieuniknioną konsekwencją problemów nękających światowe gospodarki są trudności finansowe przedsiębiorstw. Sytuacja ta oczywiście nie omija Polski.

Istnienie dobrze skonstruowanego i efektywnego systemu prawnego regulującego niewypłacalność przedsiębiorców i konsumentów stanowi istotny, uzupełniający element systemu prawa działalności gospodarczej. Tradycyjny instrument prawny związany z niewypłacalnością, jakim jest postępowanie upadłościowe, w coraz mniejszym stopniu odpowiada potrzebom praktyki. Upadłość prowadzi zasadniczo do zlikwidowania działalności przedsiębiorstwa i stanowi narzędzie do eliminowania z rynku nierzetelnych przedsiębiorców. Nie jest jednak rozwiązaniem optymalnym w momencie, w którym przedsiębiorca, choć już niewypłacalny albo zagrożony niewypłacalnością, ma szanse na utrzymanie rentowności, a ponadto wśród przyczyn trudności finansowych dominują te zewnętrzne, niezawinione przez prowadzących działalność gospodarczą. Dlatego zarówno w rosnącej liczbie państw, jak i na poziomie całej Unii Europejskiej to postępowanie restrukturyzacyjne staje się narzędziem promowanym i pierwszoplanowym. Restrukturyzacja daje szansę na utrzymanie się przedsiębiorcy na rynku, a tym samym na zachowanie miejsc pracy, dalszą współpracę z kontrahentami i dalsze wpływy do budżetu państwa.

Nie dziwi więc, że legislator unijny zdecydował się jeszcze przed wybuchem pandemii na przyjęcie dyrektywy 2019/1023 w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej dla unifikacji porządków prawnych państw członkowskich w tym zakresie. Jej cele są jasne – unikanie upadłości europejskich przedsiębiorców przez umożliwienie im skutecznej restrukturyzacji na jak najwcześniejszym etapie trudności finansowych. Dyrektywa poprzedzona była Zaleceniem Komisji z 12.03.2014 r. w sprawie nowego podejścia do niepowodzenia w działalności gospodarczej i niewypłacalności (2014/135/UE), a znaczenie ujednolicania prawa dotyczącego niewypłacalności w UE systematycznie rośnie, czego wyrazem jest projekt kolejnej dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z 7.12.2022 r. w sprawie harmonizacji pewnych aspektów prawa dotyczącego niewypłacalności.

Polska jest istotnie spóźniona z implementacją, której (przedłużony z powodu COVID-19) termin minął 17.07.2022 r., a projekt (w wersji z 2.08.2023 r.) przewiduje wejście w życie ustawy z dniem 1.03.2024 r. Należy natomiast zauważyć, że polski ustawodawca uchwalając w 2015 r. ustawę Prawo restrukturyzacyjne i wprowadzając zmiany do Prawa upadłościowego, w dużym stopniu zaadaptował zalecenia Komisji z 2014 r. Ponadto sytuację ratuje postępowanie o zatwierdzenie układu zmodyfikowane m.in. w wyniku doświadczeń związanych ze stosowaniem w okresie pandemii COVID-19 uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego. Uproszczone postępowania restrukturyzacyjne było postępowaniem incydentalnym, które spełniało wymogi szybkiej i odformalizowanej, bo pozasądowej restrukturyzacji. Niemniej jednak wdrożenie dyrektywy 2019/1023 w całości do polskiego porządku prawnego jest nieuniknione, a unifikacja prawa ma szansę ograniczyć bariery w korzystaniu z podstawowych swobód obrotu gospodarczego, takich jak swoboda przepływu kapitału i swoboda przedsiębiorczości. Trzeba mieć jednak świadomość, że niektóre propozycje zmian wywołują istotne zaniepokojenie wierzycieli, zwłaszcza finansowych, zabezpieczonych rzeczowo, a to ze względu na przyjęcie modelu restrukturyzacji charakterystycznej dla porządków prawnych common law, a zatem obejmujących układem zobowiązania wszystkich wierzycieli, a także uwzględniające wspólników, akcjonariuszy lub innych interesariuszy.

Wśród kluczowych zagadnień, na które należało zwrócić uwagę, znajdują się:
– koncepcja konstrukcji system wczesnego ostrzegania o grożącej niewypłacalności;
– test zaspokojenia wierzycieli;
– zmiany dotyczące odpowiedzialności menadżerów;
– nowe regulacje dotyczące grup wierzycieli;
– wyodrębnienie restrukturyzacji zapobiegawczej i sanacyjnej;
– rozbudowa mechanizmu wstrzymywania egzekucji;
– możliwość ingerencji sądu w treść układu.
Próby zmierzenia się z powyższymi tematami, poprzez analizę projektu ustawy implementującej i jego ocenę w świetle postanowień dyrektywy 2019/1023, podjęliśmy się jako założyciele Forum Prawa Insolwencyjnego we współpracy z zaproszonymi gośćmi – ekspertami z zakresu prawa upadłościowego i prawa restrukturyzacyjnego.

Forum Prawa Insolwencyjnego jest inicjatywą opartą na idei think-tanku, a jego celem jest podejmowanie dyskusji na tematy związane z niewypłacalnością, upadłością i restrukturyzacją. Aktywność Forum wyraża się głównie w organizacji seminariów, konferencji i warsztatów naukowych, służących upowszechnieniu aktualnie prowadzonych w Polsce i zagranicą badań naukowych. Członkowie Forum indywidualnie lub wspólnie zajmują stanowiska w sprawach istotnych związanych z problematyką niewypłacalności przedsiębiorców i konsumentów. Podejmowane działania mają w intencji założycieli Forum przyczynić się do doskonalenia prawa, zarówno poprzez konstruktywną jego krytykę, jak i wspieranie wartościowych inicjatyw ustawodawczych. Forum Prawa Insolwencyjnego łączy teoretyków prawa i praktyków, który to mariaż jest nieunikniony przy zgłębianiu tematyki upadłości i restrukturyzacji. Członkami założycielami są:
– dr hab. Joanna Kruczalak-Jankowska, prof. Uniwersytetu Gdańskiego, kierownik Katedry Prawa Handlowego,
– prof. dr hab. Rafał Adamus, Uniwersytet Opolski, Katedra Prawa Gospodarczego i Finansowego,
– adwokat Bartosz Groele, Międzynarodowe Stowarzyszenie Badań nad Restrukturyzacją,
– prof. dr hab. Aleksander Jerzy Witosz, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, kierownik Katedry Prawa i Ubezpieczeń.

Do niniejszej inicjatywy zaprosiliśmy także uznanych ekspertów w osobach dr hab. Anny Hrycaj, prof. Uczelni Łazarskiego, dr Patryka Filipiaka z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu i dr hab. Piotra Horosza, prof. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Zainicjowanie dyskusji na łamach uznanego periodyku, jakim jest „Przegląd Prawa Handlowego”, służyć ma zainicjowaniu przedmiotowej i pogłębionej dyskusji nad planowaną nowelą. Dyskusji pozwalającej w sposób odpowiedzialny pochylić się nad partykularnymi zagadnieniami i jednocześnie wymienić argumentami w tempie oraz przy zachowaniu transparentności, które nie zawsze są możliwe w procesie konsultacji społecznych. Transparentny dyskurs, przy współudziale jak najszerszego grona przedstawicieli doktryny i praktyki, zawsze powinien bowiem towarzyszyć procesowi implementacji doniosłych i skomplikowanych rozwiązań prawnych. Wszystkich zainteresowanych tematyką niewypłacalności, upadłości i restrukturyzacji oraz współpracą w ramach Forum zapraszamy na https://forumeu.eu/, gdzie będą się pojawiać aktualne informacje o naszych kolejnych przedsięwzięciach.

Joanna Kruczalak-Jankowska
Rafał Adamus
Bartosz Groele
Aleksander Jerzy Witosz